10 lipca obchodzimy rocznicę urodzin Marcela Prousta (ur. 1871 – zm. 1922), autora powieści „W poszukiwaniu straconego czasu”, uznawanego przez wielu czytelników i krytyków za największego powieściopisarza XX wieku.
W kulturze popularnej Proust został spopularyzowany dzięki kwestionariuszowi, w którego tytule pojawia się jego własne nazwisko. Kwestionariusz Prousta to rodzaj zabawy towarzyskiej, znanej wśród europejskich mieszczuchów i salonowców co najmniej od 2 poł. XIX wieku. Kwestionariusz składał się z kilkunastu pytań dotyczących osobowości osoby, która na nie odpowiadała, jej upodobań, zamiłowań itp. Pozornie błahy, stał się kwestionariusz Prousta jednym z pierwszych testów osobowości, zanim na dobre zajęli się tym psychologowie.
Na przekór potocznym wyobrażeniom Marcel Proust nie miał nic wspólnego z autorstwem pytań zamieszczonych zarówno w pierwotnej jak i późniejszych wersjach kwestionariusza. Faktyczną autorką pytań (a Bóg raczy wiedzieć z jakich wcześniejszych wzorów mogła jeszcze korzystać) była Antoinette Faure, przyjaciółka Prousta od wczesnych lat dziecięcych. Proust, zanim jeszcze został uznanym pisarzem, miał odpowiadać dwukrotnie na zestaw pytań zadanych przez przyjaciółkę; raz jako zaledwie nastolatek i ponownie jako młodzieniec.
Manuskrypt z odpowiedziami Prousta został odnaleziony w roku 1924, już po śmierci słynnego pisarza. I w ten sposób nazwisko Prousta zostało powiązane z pytaniami z kwestionariusza na zawsze. Przez całe ubiegłe stulecie kwestionariusz Prousta doczekał się mnóstwa wersji i przeróbek. Poniżej przedstawiona jest jedna ze współczesnych wersji kwestionariusza Prousta.
- Główna cecha mojego charakteru?
- Cechy, których szukam u mężczyzny?
- Cechy których szukam u kobiety?
- Co cenię najbardziej u przyjaciół?
- Moja główna wada?
- Moje ulubione zajęcie?
- Moje marzenie o szczęściu?
- Co wzbudza we mnie obsesyjny lęk?
- Co byłoby dla mnie największym nieszczęściem?
- Kim lub czym chciałabym być, gdybym nie był tym, kim jestem?
- Kiedy kłamię?
- Słowa, których nadużywam?
- Ulubieni bohaterowie literaccy?
- Ulubieni bohaterowie życia codziennego?
- Czego nie cierpię ponad wszystko?
- Dar natury, który chciałbym posiadać?
- Jak chciałbym umrzeć?
- Obecny stan mojego umysłu?
- Błędy które najczęściej wybaczam?
Bodaj najbardziej znaną adaptacją kwestionariusza Prousta jest „kwestionariusz Pivota”, ułożony przez znanego francuskiego dziennikarza kulturalnego Bernarda Pivota (ur. 1935) jeszcze w latach 70. XX wieku. Pytania z tego kwestionariusza znane są z pewnością widzom amerykańskiego talk-show Inside the Actors Studio, nadawanego od 1994 roku przez stację Bravo i prowadzonego przez Jamesa Liptona. Do programu zapraszani są aktorzy i inni znani ludzie kina. Stałym punktem programu jest zadawanie gościom zestawu pytań z kwestionariusza Pivota:
- What is your favorite word?
- What is your least favorite word?
- What turns you on?
- What turns you off?
- What sound or noise do you love?
- What sound or noise do you hate?
- What is your favorite curse word?
- What profession other than your own would you like to attempt?
- What profession would you not like to do?
- If Heaven exists, what would you like to hear God say when you arrive at the Pearly Gates?
Amerykańska pop-kultura pokochała zresztą stylistykę tego typu pytań. Od roku 1993 kwestionariusz Prousta zagościł na łamach Vanity Fair jako stała rubryka każdego wydania magazynu.