Badania czytelnictwa prowadzone są zwykle na ogólnokrajowych reprezentatywnych próbach ludności (zwykle powyżej 15 lub 18 roku życia), a ich podstawowym celem jest ustalenie społecznego zasięgu i odbioru prasy lub książki.
Badania czytelnictwa prasy i książki, chociaż dotyczą podobnego tematu, prowadzone są jednak w ramach osobnych projektów, z zastosowaniem odmiennej częstotliwości i metodologii. Badania czytelnictwa prasy realizowane są z dużą częstotliwością (co najmniej raz na miesiąc) i mają głównie zastosowanie komercyjne, ponieważ odbiorcami wyników badań są wydawcy prasy, reklamodawcy i domy mediowe. Wyniki badań czytelnictwa prasy wykorzystywane są do planowania działań marketingowych i promocyjnych, co oczywiście w niczym nie ujmuje również ich kulturowej wartości poznawczej.
Badania czytelnictwa książek – inaczej niż badania prasy – realizowane są ze znacznie mniejszą częstotliwości. Najbardziej znane badania czytelnictwa książek w Polsce prowadzone są na zlecenie Biblioteki Narodowej. Pierwsze badanie tego typu zrealizowane zostało w roku 1975, a następne w 1988. Od roku 1992 badania te są już prowadzone regularnie i powtarzane w cyklu dwuletnim, a od roku 2014 corocznie. Badania mają przede wszystkim na celu określenie odsetka osób, które w ciągu roku przeczytały przynajmniej jedną książkę. Kryterium to umożliwia określenie podstawowego wskaźnika czytelnictwa w Polsce.
Wg ostatnich badań z 2018 r. przeprowadzonych na zlecenie Biblioteki Narodowej przez TNS, wskaźnik czytelnictwa w Polsce wyniósł 37%. Oznacza to, że taki właśnie odsetek respondentów podjął jakąkolwiek aktywność związaną z czytaniem książek, od jej przekartkowania począwszy, na uważnej lekturze skończywszy.
W trakcie omawianych badań analizowane są również inne zagadnienia:
- rodzaj najczęściej czytanych publikacji (literatura piękna, lektury szkolne, podręczniki, literatura faktu, encyklopedie, poradniki, słowniki itp.)
- popularność źródeł dostępu do książek przez czytelników (zakupy indywidualne, biblioteki, zbiory indywidualne)
- intensywność kupowania książek w skali rocznej, rodzaj kupowanych książek
i miejsce zakupu - struktura społeczno-demograficzna zarówno czytelników jak i osób nie czytających książek.