Samospełniająca się przepowiednia to termin oznaczający zjawisko społeczne, w trakcie którego czyjeś indywidualne lub grupowe przypuszczenia co do przyszłych zdarzeń, sytuacji społecznych i zachowań własnych lub innych ludzi, spełniają się w rzeczywistości, nawet jeśli oczekiwania te były oparte na wątpliwych lub wręcz nieprawdziwych przesłankach. Samospełniające się przepowiednie są powszechne w życiu społecznym i na ogół nieuświadomione. Najprostszym przykładem są zdarzenia spowodowane pojawiająca się plotką np. o możliwości wzrostu cen jakiegoś produktu. Powoduje to zwiększone zakupy rzeczonego produktu, a następnie podniesienie jego ceny przez producenta. To ostatnie nie jest jednak bezpośrednim rezultatem plotki, ale po prostu wzrostu popytu na omawiany produkt.

Bodaj najczęściej ze samospełniającymi się przepowiedniami możemy spotkać się we własnym codziennym życiu. Wyobraźmy sobie, że poznajemy nową osobę i z jakichś względów zaczynamy uważać, że jest ona do nas wrogo usposobiona. Nieświadomie zaczynamy okazywać taką osobę z rezerwą i nieufnie, co oczywiście powoduje, że osoba ta faktycznie zaczyna traktować nas nieprzyjaźnie, chociaż wcześniej wcale nie miała takich intencji. Zjawisko samospełniającej się przepowiedni jest również często spotykane w praktyce badań społecznych, szczególnie w badaniach eksperymentalnych, gdzie określane jest m.in. takimi terminami jak „efekt eksperymentatora”, „efekt obserwatora” lub „efekt Pigmaliona”.

Termin „samospełniająca się przepowiednia” został szerzej opisany i spopularyzowany przez amerykańskiego socjologa Roberta K. Mertona (ur. 1910 – zm. 2003) w książce Teoria socjologiczna i struktura społeczna (1949, wyd. polskie 1982). Merton przedstawił w niej swoje rozważania dotyczące słynnej „definicji sytuacji” innego amerykańskiego socjologa Williama Isaaca Thomasa (ur. 1863 – zm. 1947). Wg tej definicji jeśli ludzie uważają sytuacje za rzeczywiste, to w rezultacie stają się one rzeczywiste (when people define situations as real they become real in their consequences).