Badania aktywne polegają na tym, że jego realizatorzy nie ograniczają się jedynie do opisu obserwowanych zjawisk, ale dążą również do zmiany sytuacji. Badania aktywne dotyczą najczęściej problemów pojawiających się w społecznościach lokalnych, wspólnotach, instytucjach, przedsiębiorstwach itp. Realizowane są za pomocą wielu technik i metod badawczych: obserwacji uczestniczącej, wywiadów osobistych, wywiadów grupowych, studiów przypadków, ewaluacji itp.

Badania mogą trwać przez dłuższy okres czasu; badacze uczestniczą w życiu społeczności lub przedsiębiorstwa, współpracują z ich liderami w celu ustalenia sposobów rozwiązania problemu. Po upływie określonego czasu od wprowadzenia przyjętych rozwiązań, następuje ostatni etap badań aktywnych: sprawdzenie, czy dokonane zmiany przyniosły oczekiwany rezultat.